Ofwel: de terugkeer van gezondheidsbevorderend beleid.
De afgelopen drie dagen zat ik in een koud en besneeuwd Göteborg (prachtig die bevroren meren, omringd door naaldbossen! Had er graag een rondje op geschaatst, maar helaas.. geen tijd) voor de jaarlijkse conferentie van ENIEC: het European Network on Intercultural Elderly Care (www.eniec.eu). Inmiddels zijn we in 11 Europese landen vertegenwoordigd en de grens van 100 leden wordt dit jaar gepasseerd. Uniek aan het netwerk is dat iedereen als individu lid is. Geen ruimte voor organisatiebelangen of territoriumdrift! Enkel persoonlijk betrokken professionals, consultants en bestuurders, die begaan zijn met de gezondheid van de groeiende groep oudere migranten in Europa en hoe passende zorg voor hen te organiseren. Het samenzijn leidt immer tot verrassende en inspirerende interculturele ontmoetingen, met spontane samenzang (ditmaal van Finse en Surinaamse leden), poëzie (als eerbetoon aan een van de oprichtsters, die uit het bestuur stapte), en sensuele Arabische dansers bij het diner. Meest memorabel was vorig jaar in Helsinki het optreden van de trotse, hooggepensioneerde lap die in originele outfit ging ‘jodelen’, nog nooit zo’n merkwaardig en melancholisch gezang gehoord.. Volgend jaar organiseren we de conferentie in Amsterdam en de eerste voorbereidingen zijn reeds gestart. Natuurlijk is onze ambitie om een nòg boeiender, verrassender, intercultureler en vooral ook enigszins anarchistisch programma neer te zetten, waarbij de Amsterdamse oudere migranten zèlf centraal staan. Ik voel mij zeer vereerd als voorzitter van deze enthousiaste groep deskundigen te mogen opereren. Dit is nu precies het soort ‘vrijwilligerswerk’ dat wij ook met De Slinger Jongeren beogen: vanuit je persoonlijke competentie, interesse en vooral ook passie!
Dan nu: terug naar de titel van dit blog.. the return of health promotion!
Iedereen weet het: Europa vergrijst en ontgroent, de ouderenzorg wordt/is onbetaalbaar, er is een toenemend personeelstekort en de menselijke maat staat zwaar onder druk in de zorg. Mede hierdoor -maar ook omdat alle ouderen dit nu eenmaal het liefste willen!- zijn er steeds meer initiatieven om ouderen zo veel en zo lang mogelijk thuis te laten wonen. Met tafeltje dekje, thuiszorg (ook in eigen taal en cultuur!) nu etnisch ondernemerschap in opkomst is), aangepaste woonvoorzieningen, persoonsgebonden budgetten etc.
Nieuw is dat er sinds kort ook weer gesproken wordt over gezondheidsbevordering in plaats van enkel de focus (en het geld) te leggen op ons dure, medische caresysteem. Recent heeft de Raad voor de Volksgezondheid en Zorg (RVZ) in een advies aan de overheid gepleit voor een paradigmashift binnen de gezondheidszorg. De focus dient te verschuiven van zorg en ziekte naar gezondheid en gedrag. Preventie door gezond gedrag van de patiënt moet door vroege diagnose en interventie van de zorgaanbieder beloond worden. Een geïntegreerde benadering van de patiënt door gezondheidspromotie staat hierbij centraal (Perspectief op gezondheid 20/20). Als gezondheidswetenschapper juich ik deze trendbreuk van harte toe. In de jaren ’90 werkte ik bij het WHO Collaborating Centre for Research on Healthy Cities (binnen het EU-netwerk CityHealth), mijn stages liep ik bij het Gezonde Steden project in Eindhoven en het European Network on Health Promoting Schools in Bulgarije. En ik ben er nog steeds van overtuigd dat juist burgers, organisaties en sectoren buiten de zorg gezamenlijke verantwoordelijkheid moeten nemen voor gezonde steden, scholen en leefomgevingen.
Ook de RVZ sluit hier op aan: Belangrijk is dat de patiënt (klant) nauwer betrokken wordt bij zijn gezondheid en de regie hiervan zelf mee in handen gaat nemen. Het oppakken van een eigen verantwoordelijkheid staat in contrast met de ontwikkeling van de verzorgingsstaat zoals we die tot voor kort kenden en waarbij de klant geen actieve rol had in zijn eigen gezondheid, maar eerder het systeem onderging. Actieve participatie is hierbij belangrijk. Dit sluit naadloos aan op onze missie vanuit De Slinger en De Publieke Zaak: de burger van consument naar producent, van passieve naar actieve deelnemer, in de samenleving en op politiek-bestuurlijk niveau!
Ook nieuwe technologische ontwikkelingen kunnen van dienst zijn bij het bevorderen van gezond gedrag en het creëren van gezonde omgevingen om te wonen, werken, leren en leven. De effectieve aanwending van deze zogenaamde health 2.0 middelen in de praktijk zijn nodig, want het aanbod blijkt op dit moment groter dan de vraag. Ook Human Care Technology (HCT) kan een belangrijke rol spelen bij het langer zelfstandig en onafhankelijk thuis blijven van burgers. De opname in dure intramurale voorzieningen kan hiermee vermeden of op zijn minst uitgesteld worden.
Het belang van gezondheidspromotie en preventie werd zelfs ook recent in beeld gebracht door professoren die niets met de gezondheidszorg te maken hebben. Zo stelt professor Velthuijzen, hoogleraar financiële economie in Groningen, dat interventies rond roken en drinken een besparing van miljarden euro’s zou kunnen opleveren (NCR Handelsblad, 30-09-2010).
Niet alleen binnen Nederland, maar ook op Europees niveau is het concept van health promotion begonnen aan een revival. De Europese Unie berekende, dat als we er in slagen om de burgers er van te overtuigen om gezonder te leven, de geschatte meerkosten van de zorg tegen 2050 met 50 % zouden kunnen verminderen! En wat schetste mijn verrassing: ook in Göteborg noemde Barbro Westerholm, lid van het Zweedse parlement en voorheen directeur van de Swedish National Board of Health, health promotion als een van de belangrijkste beleidstrategieën voor de toekomst van de ouderenzorg in Zweden en Europa.
Laten we hopen dat de prachtige idealen van health promotion uit de jaren ’90 in deze eeuw zullen leiden tot slimmere en effectieve interventies in de praktijk, waarin (pro)actieve burgers en samenwerking tussen sectoren hand in hand gaan. Mijn health promotion hart gaat er in ieder geval alvast harder van kloppen. Laat het voorjaarszonnetje maar komen.. en trouwens: waarom willen oudere migranten graag remigreren? En overwinteren West- en Noord-Europese pensionades massaal in Zuid-Europa? Precies: de zon als gezondheidsbevorderend middel bij uitstek heeft allang bewezen dat gezondheid vooral wordt bevorderd door omstandigheden buiten de zorg!
Deze bijdrage is mede tot stand gekomen met dank aan Inge Logghe, docent en onderzoeker bij de Academie voor Gezondheidszorg van de Avans Hogeschool.
Oorspronkelijk verschenen op: http://www.publiekezaak.nl/blog/the-return-of-health-promotion/